" عماء " چیست؟

"عماء" بر خلاف آنچه گفته می شود  مکان یا مقام رتبی پروردگار نیست بلکه به زمان پیش از آفرینش از نظر تنزل وجودی گفته می شود که آن را منشأ تکثر یا انشاء وجود فعلی می نامند . ملاصدرا می گوید : اول ما نشأ من الوجود الواجبی الذی لا وصف له و لا نعت له الا صریح ذاته المندرج فیه جمیع الحالات و النعوت الجمالیة و الجلالیة باحدیة و فردانیتة ، هو الوجود المنبسط الذی یقال العماء : اول چیزی که از واجب الوجود که وصف و صفتی برای او نیست مگر به بساطت ذاتی ، و جمیع حالات و صفات جمالی و جلالی به احدیت و فردانیت ذات در او مندرج است ، همان وجود منبسط است که آن را " عماء " گویند .

تعریف اصطلاح " مقام " در عرفان اسلامی

" مقام " مرتبه ای است از مراتب سلوک که در تحت قدم سالک آید و محل استقامت او گردد و زوال نپذیرد . بر این اساس ، "مقام" قابل کسب است و سالک باید با ریاضت و مجاهدت به مقامی دست یابد و در آن مقیم شود و چنانچه اوصاف آن مقام را تحصیل کرد ، آنگاه قابلیت ورود به مقامی دیگر پیدا می کند .

تعریف اصطلاح "حال" در عرفان اسلامی

عزالدین محمود کاشانی در " مصباح الهدایة " که از کتب کلاسیک عرفان عملی است می گوید : مراد از حال نزد صوفیان ، واردی است غیبی که از عالم علوی گاه گاه به دل سالک فرود آید و در آمد و شد بود تا آنگاه که او را به کمند جذبه ی الهی از مقامی ادنی به اعلی کشد .

بر این اساس ، "حال" واردی غیبی  وحالتی است روحانی که بر دل سالک می تابد و چونان برقی عبور می کند و هرگز دوام ندارد ...

تعریف "بهاء" در عرفان اسلامی

بهاء از نظر عرفای اسلام ، اسم جمال است که تجلی و ظهور در آن لحاظ شده است . عارف مجاهد حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در شرح عرفانی" دعای سحر " که آن را در اوج جوانی و در سن 27 سالگی تحریر کرده اند می فرمایند : "بهاء" از صفات جمالی است که باطنش جلال است و چون جمال از متعلقات لطف است ، بدون آنکه ظهور و یا عدم ظهور در آن اعتبار و لحاظ شود . لذا بهاء در حیطه ی آن قرار گرفته و لطف ، محیط بر آن است .

سر سویدا

ترکیب  «سرّ سویدا » اصطلاحی است که سعدی شیرین سخن به زیباترین صورت ، آن را در شعرش به کار برده و با همین اصطلاح به خلوتگاه خودی خویش اشاره کرده است . خلوتگاه خودی خود ، مظهر مقام کنز مخفی است . البته عنوان «کنز مخفی » مقام و جایگاه مخصوصی است که حق تبارک و تعالی از آن خبر داده است و انسان نیز تنها موجودی است که می تواند مظهر و مجلای این مقام بوده باشد .هیچ موجود دیگری را نمی شناسیم که از شایستگی مظهریت و مجلا بودن ، برای مقام کنز مخفی برخوردار بوده باشد. هر موجودی چه در ملک و چه در ملکوت ، همان هست که هست ؛ یعنی ظاهر یا باطن در آن واحد و یگانه است . اگر ظاهر است ، فقط ظاهر است و اگر باطنی است ، جز باطنی بودن چیز دیگری در آن یافت نمی شود.اما انسان هم ظاهر دارد و هم از باطن برخوردار است . [انسان ] از باطن خویش به ظاهر می آید و از ظاهر به باطن می رود. وقتی از باطن به ظاهر می آید ، احساس بیگانگی با ظاهر خود را ندارد ، چنانکه وقتی از ظاهر خود به باطن خویش می رود نیز احساس بیگانگی با ظاهر خود را ندارد، زیرا ظاهر و باطن انسان در دو مرحله یا دو مرتبه از مراتب هستی او شناخته می شوند و مراتب هستی در یک موجود ، در عین تفاوت و اختلافی که با یکدیگر دارند ، از نوعی اتحاد و یگانگی برخوردارند.

مراقبه

مراقبه از اصطلاحات عرفان عملی است . مراقبه یعنی ملاحظه ی دائم و پیوسته ی

حق تعالی . کاری که باید توسط دل انسان انجام شود .

مراقبه سه درجه دارد :

شریعت ، طریقت ، حقیقت

عرفای الهی شریعت ، طریقت و حقیقت را به

گردویی تشبیه کرده اند که شریعت ، پوسته ی آن ،

طریقت ، مغز آن ،

و حقیقت ، روغن آن است .

پس بدون انجام اعمال و احکام شریعت نمی توان ادعای عرفان داشت .

فنا در عرفان اسلامی

"فنا" از مهم ترین منازل عرفانی است که در باره ی آن

محاسبه

"محاسبه" از منازل سیر و سلوک و عرفان عملی است .

حضرات خمس

مراتب وجود در پنج مرتبه  خلاصه می شود  .

اهل عرفان  از این مراتب پنج گانه به حضرات خمس تعبیر کرده اند .

این مراتب عبارتند از :

1-حضرت احدیت

2-حضرت واحدیت

3-حضرت مثال

4-عالم ملک

5-عالم انسان کامل

در مباحث بعدی در خصوص هر کدام از این عوالم توضیح خواهیم داد .

ولایت در عرفان

"ولایت "از لحاظ لغوی  ، از "ولی" به معنای قرب گرفته شده است .

ولایت به فتح واو به معنی نصرت و محبت است ؛

و به کسر واو  یعنی سلطنت ، قدرت ، امارت و تولیت .

اما ولایت در عرفان عبارت است از این که عبد ، هنگام فنای از خود ،

به حق بازگردد  ، و حق ، تولیت او را بر عهده گیرد

و او را به مقام قرب و تمکین برساند و در او تحول بنیادین صورت پذیرد

و اخلاق و اوصاف  و علوم و قدرت و فعل او الهی گردد ؛

عارف به خدا و صفات او ، بر طاعات او مواظبت ، و از محرمات او پرهیز کند ،

و از فرو رفتن در گزداب لذت ها و شهوت ها روی بر تابد .

هجویری در کشف المحجوب می گوید : ولایت قاعده و اساس طریقت عرفان است

و معرفت  ، جمله بر ولایت و اثبات آن است .

کثرت استعمال این واژه در قرآن کریم ، بیانگر اهمیت آن در عرفان اسلامی است .

این واژه در قالب اسم و فعل و مفرد و جمع 233 مرتبه در قرآن به کار رفته است .

در آینده در خصوص این  رکن مهم عرفانی مطالب گسترده تری بیان خواهم کرد .

اسماء و صفات حق

دقیق ترین و جامع ترین پژوهش های عرفانی در حوزه ی اسماء و

صفات حق ، به عنوان یکی از ارکان عرفان اسلامی متعلق است به

حکیم عالیقدر دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در کتابی به همین

نام .

ایشان می نویسد : ارباب ذکر و اصحاب توحید ، خداوند سبحان را به

اسماء و صفاتش می خوانند و به این طریق در مراحل سلوک گام

بر می دارند .

تردیدی نیست که ذکر خداوند به وسیله ی اسماء و صفات ، یک

فضیلت است و می تواند موجب قرب انسان به خداوند شود .

ایشان پس از ذکر چهار آیه ای که در قرآن کریم از اسمای حسنای

حق سخن به میان آمده می گوید : همان سان که در آیه ی " ولله

الاسماء الحسنی فا دعوه بها (اعراف : 180) خداوند دستور داده

است که او را به وسیله ی اسمای حسنایش بخوانند زیرا مقام

اسماء و صفات حق ، بعد از ظهور مقام اطلاق ظاهر می شود و

همین مقام است که اهل معرفت از آن به مشیت و مقام واحدیت

تعبیر کرده اند .

در این مقام ، کثرت آشکار می شود چرا که حق تبارک و تعالی

به اسماء و صفات خود ظاهر می شود . این صفات و اسمای حق

تعالی عین ذات او و ازلی و ابدی است .

و دیگر اینکه مظهر صفات و اسمای حق در عالم وجود ، انسان

است و در میان انسان ها ، پیامبران (ع) ، بهترین مظاهر آن صفات

و اسماءاند و در میان همه ی پیامبران ، پیامبر اکرم (ص) مظهر تام

و کامل اسماء و صفات حق تعالی است .