فنا در عرفان اسلامی

"فنا" از مهم ترین منازل عرفانی است که در باره ی آن

مطالب فراوانی گفته شده است .

خواجه عبدالله انصاری معتقد است :

فنا یعنی همه چیز جز خدا را در مقام علم و انکار و سپس به چشم

حق بین ، نابود دیدن .

یعنی هر چه جز حق را نخست درساحت علم نابود بیند و

آنگاه وجود هر چه جز او را انکار کند و سپس با دیده ی حقیقت بین ،

جز حق را ننگرد .

خواجه در ابتدای بحث فنا به این آیه ی کریمه استناد می کند :

" هر آنچه بر روی زمین است ، نابود شدنی است و تنها

ذات خدا ماندگار است " . (الرحمن26 و 27)

بزرگان عرفان برای فنا مراحلی ذکر کرده اند که عبارت است از :

1-فنای فعلی

در این مرحله  ،سالک - به گفته ی علامه طباطبایی - در 6 مورد

به فنای افعالی می رسد : موت و حیات ، صحت و مرض ، فقر و غنا .

در اینجا سالک ، فعل و عملی از خود و غیر خود نمی بیند و

هر چه می بیند از خدا می بیند که همان توحید افعالی است .

2-فنای صفاتی

از دیدگاه علامه طباطبایی ، فنای صفاتی بر 5 اصل استوار است :

حیات ، علم ، قدرت ، سمع و بصر .

سالک این 5 امر را از خدا می بیند و خداوند در امور ،

به جای ولی خدا قیام می کند .

3-فنای ذاتی

فنای ذاتی منزل بسیار والایی است که قابل وصف نیست .

این فنا مختص پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله و خاندان مطهرش است .

بدین گونه که در این نوع فنا ، خداوند آنان را فانی می سازد و اسم و رسم

آنان را محو کرده و خود در مقام آنان قرار می گیرد .