مفهوم نور در حکمت اشراق(1)

شهاب الدین سهروردی که او را "فیلسوف نور" می گویند ، مکتب فلسفی خود را بر اساس

نور و ظهور پایه گزاری کرده است . در نگاه او ، نور چیزی جز ظهور نیست همانگونه که ظهور

نیز چیزی جز واقعیت نور نیست . ظهور ، چیزی نیست که بتوان آن را یک نوع صفت زائد بر 

ذات نور به شمار آورد زیرا اگر ظهور را صفت زائد بر ذات نور به شمار آوریم آنگاه لازم

می شود که نور در مرحله ی ذات ، جدا از صفت ظهور ، فاقد هر گونه ظهور بوده باشد در

حالی که نور در هیچ مرتبه ای فاقد ظهور نبوده و همواره هم خودش روشن است و هم غیر خودش را روشن  می کند .

معرفت نفس(1)

از آنجا که عارف واصل حضرت علامه حسن حسن زاده ی آملی در ترویج و تعلیم عرفان ناب

اسلامی ، اعم از عرفان نظری و عرفان عملی ، نقش ارزنده و منحصر به فردی ایفاء کرده اند ،

تصمیم داریم  گاهگاهی منتخبی از دروس عرفانی ایشان را به زبان ساده تقدیم علاقه مندان

کنیم .

برای شروع بحث ، دروس عرفانی مجموعه ی 3 جلدی "معرفت نفس" را انتخاب کرده ایم

 که 150 درس در سیر مراحل ابتدایی سلوک را که مجموعه ای از آداب خودشناسی است

 بیان می کند .

حضرت استاد در مقدمه ی کتاب ، به معرفی اجمالی آن می پردارند :

"دروس معرفت نفس ، معرفت نفس ناطقه ی انسانی ، قطب قاطبه ی معارف ذوقیه ، و محور

جمیع مسائل علوم عقلیه و نقلیه ، و اساس همه ی خیرات و سعادات است . و به بیان مولی

امیرالمؤمنبن علی علیه السلام : معرفة النفس انفع المعارف . معرفت نفس ،

همان روان شناسی و خودشناسی است که اقرب طرق به ماورای طبیعت ،

 و صراط مستقیم خداشناسی است" .

حضرت استاد در درس اول این مجموعه بحث"وجود و عدم" را طرح می کنند که خلاصه ی

آن چنین است :

هر چه هست تنها وجود است و عدم هیچ است و هیچ هیچ است و هر چه پدید می آید از

وجود است و به همین سبب است که هستی ها گوناگون اند و برخی از دیگری برتر و والاتر .

عارف مجاهد آیت الله یحیی انصاری شیرازی

نگاهی به زندگی‌نامه عارف مجاهد آیت الله العظمی انصاری شیرازی از زبان مرحوم مهندسی از شاگردان ایشان

آیت‌الله حاج شیخ یحیی انصاری شیرازی در سال 1306 در روستای نوادگان داراب متولد شد. شجره آیت‌الله انصاری شیرازی به صحابی معروف پیامبر اعظم (ص) «جابر بن عبدالله انصاری» می‌رسد.

وی در سال 1320 برای ادامه تحصیل، راهی حوزه علمیه شیراز و در محضر آیت‌الله سید نورالدین حسینی هاشمی تلمذ نمود. آیت الله شیخ یحیی انصاری پس از 10 سال، یعنی در 24 سالگی، برای آموختن دروس خارج و دیگر علوم و معارف، عازم قم شد و در حوزه علمیه قم از محضر بزرگانی همچون علامه طباطبایی (ره) و امام خمینی (ره)، کسب فیض کرد.

زندگی ، احوال و آثار نجم الدین رازی (2)

همانطور که پیشتر گفته شد ، هر چند نجم الدین رازی در دوران پرآشوبی می زیسته

که سبب از بین رفتن برخی از آثارش شده ، اما آنچه امروز چونان در گرانبهایی در مخازن

علمی ما خودنمایی می کنند بالغ بر 10 اثر گرانبهاست که " مرصادالعباد " گل سرسبد

این گلستان عرفانی است .

مرصادالعباد ، تفسیر عرفانی بحرالحقایق و المعانی ، منارات السائرین ، مرموزات اسدی ،

رسالة الطیور ، رساله ی عقل و عشق ، سراج القلوب ، حسرت الملوک و تحفة الحبیب ،

و اشعار نجم الدین رازی از آثار موجود این عارف بزرگ است که تعدادی از آنها هنوز در کتاب

خانه های دنیا خاک می خورند .

در باره ی اهمیت هر یک از این آثار گرانقدر در آینده به طور جداگانه بحث خواهیم کرد . اما

در بخش بعدی به معرفی کتاب " مرصاد العباد " می پردازیم که بر تارک ادبیات عرفانی ما

می درخشد و همچنان تشنه کامان دریای بی کران عرفان اسلامی را سیراب می کند .

زندگی ، احوال و آثار نجم الدین رازی (1)

نجم الدین رازی عارف مشهور و تأثیر گزار قرن ششم و ابتدای قرن هفتم ایران ، در حدود

سال 570 هجری در شهر ری متولد ، و در سال 654 هجری - چنان که جامی در کتاب

نفحات الانس می نویسد - در شونیزیه ی بغداد رحلت کرده ، همان جا به خاک سپرده می شود .

شهر ری در اواخر قرن ششم ، به علت هجوم مغول دچار نابسامانی و آشفتگی فراوانی

می شود . نجم الدین در این دوران رنج و درد پرورش می یابد و سپس برای رهایی از

آشوب و فتنه های آن ، به سفر های مختلفی می رود تا بر دانش خود بیافزاید .

مکتب تصوف در قرن هفتم که اوج بلوغ فکری و معنوی نجم الدین است به دو صورت

خود نمایی می کند :

یکی " تصوف عاشقانه " که روش وجد و حال و شوریدگی و وارستگی بوده و پیروان آن

راه حلاج ، بایزید بسطامی و ابو سعید ابوالخیر را ادامه دادند و بعد هم عطار و مولانا ،

این طریقت را به اوج رسانیدند .

دوم " تصوف عابدانه " که بر پایه ی آداب و سنت ها تنظیم شده است . اما شیوه ی

تصوف نجم الدین رازی ، جمع بین عشق و عبادت است . یعنی هم سخت به شریعت

و احکام عبادی پای بند است ، و هم به کشف و وجد و شور و حال عرفانی ...

رساله ی" کلمه علیا در توقیفیت اسماء "

توقیفیت اسماء ، یکی از مباحث مهم عرفان اسلامی است که توسط حضرت علامه حسن زاده

 آملی مد ظله العالی بسط یافته است .

مسئله توقیفیت اسماء , مسئله اى است که هم در تفسیر و کلام از آن بحث می شود و هم در

حکمت و عرفان . ولى بین بحث کلامى و تفسیرى و بحث حکمی و عرفانی آن از جهاتی

 فرق است .

زیرا اولا : مراد از اسماء در کلام و تفسیر , اسماء الله ملفوظی یا مکتوبی است ولی در حکمت

 و عرفان , مراد از آنها اسماءالله تکوینی است و ثانیا : مراد از توقیفیت در کلام و تفسیر یا

داشتن تسمیه ی حق تعالی به اسمی از اسماء کمالی بر اذن شارع است اما در عرفان و حکمت

مراد از آن , اختصاص داشتن هر اسمی از اسماءالله تکوینی به موطن خاص خود است و ثالثا :

  بحث یاد شده در تفسیر و کلام ، بیشتر جنبه ی فقهی دارد تا اعتقادی ، بر خلاف بحث حکمی و

عرفانى آن که فقط جنبه نظرى و معرفتى دارد نه چیز دیگر .

دکتر سید یحیی یثربی

تاریخ تولد: 1321

محل تولد: روستای چراغتپة سفلی، شهر تکاب، استان آذربایجان غربی

شغل: عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تهران(بازنشسته)

رتبه: استاد

پایه: 27

استاد نمونه سال 1383

 

 تحصیلات:

ابتدایی: در مکتب‌خانة روستای چراغتپه، در شمال تکاب آذربایجان غربی

ابتدا قرآن آموخته، سپس با خواندن و نوشتن و

ادبیات زبان فارسی آشنا می شود. از سال 1326 شمسی تا 1334.

حوزه‌ای: از سال 1335 در حوزة علمیّة زنجان به تحصیل علوم مقدماتی

(صرف و نحو و منطق) پرداخته، سپس در سال 1337 وارد حوزة علمیّة قم می شود.

از آن تاریخ تا سال 1344 در دو زمینه به تحصیل مشغول می شود .

در اصول فقه و فقه که سطح را تمام کرده، و مدّتی هم

(اگرچه در مقیاس حوزه بسیار کم) از درس خارج مراجع تقلید بهره بمی برد .

در علوم عقلی، که شرح منظومه، شرح اشارات، و قسمتی از اسفار اربعه را می خواند

دانشگاهی: دورة کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای فلسفه و حکمت اسلامی

را در دانشکدة الهیّات دانشگاه تهران،

از سال 1346 تا 1358، با امتیاز می گذراند.

 

استادان:

حوزه: حضرات آیات: دوزدوزانی، ستوده، سبحانی، مکارم، مفتّح، منتظری، سلطانی

و در اواخر مرحوم علامه طباطبایی

دانشگاه: استادان بزرگوار: شهابی، زرّین‌کوب، ملکشاهی، مطهری، جلیلی،

صاحب‌الزّمانی، آریانپور، یزدگردی، فلاطوری، حائری، تفضّلی، الهی‌قمشه‌ای و...

کتب عرفانی:

عرفان عملی در اسلام

سیر تکاملی و اصول مسائل عرفان و تصوف

آب طربناک ، تحلیل موضوعی دیوان حافظ

فلسفه ی عرفان

عرفان نظری

نسبت دین و عرفان

عرفان و شریعت

مجله ی ادبیات عرفانی

دو فصلنامه ی علمی پژوهشی ادبیات عرفانی ، یکی دیگر از معدود مجلات تخصصی

ادبیات عرفانی و عرفان اسلامی است که در معاونت پژوهشی دانشگاه الزهراء

 منتشر می شود . مدیر مسئول این نشریه دکتر محبوبه ی مباشری

و سردبیر آن مهدی نیک منش است .

مراقبه

مراقبه از اصطلاحات عرفان عملی است . مراقبه یعنی ملاحظه ی دائم و پیوسته ی

حق تعالی . کاری که باید توسط دل انسان انجام شود .

مراقبه سه درجه دارد :

معنای واژگانی تصوف

واژه ی تصوف در زبان عربی معنای پشمینه پوشی می دهد .

در قرن های گذشته ، پشمینه پوشی و برخورداری از پوشش سخت و آزاردهنده ،

به معنای ترک ماسوی الله ، یعنی آنچه غیر خداست بوده است .