معرفت نفس(11)

گویند ابو حامد محمد غزالی آنچه را فرا می گرفت در دفترها می نوشت . وقتی با کاروانی در سفر بود و نوشته ها را یکجا بسته با خود برداشت در راه گرفتار راهزنان شدند . غزالی رو به آنان کرد و با التماس گفت این بسته را از من نگیرید دیگر هرچه دارم از آن شما . دزدان را طمع زیادت شد آن را گشودند و جز دفترهای نوشته چیزی نیافتند . دزدی پرسید که اینها چیست ؟ چون غزالی وی را بدانها آگاهی داد دزد راهزن گفت علمی را که دزد ببرد به چه کار آید . این سخن دزد در غزالی اثری عمیق گذاشت و گفت پندی به از این از کسی نشنیدم و دیگر در پی آن شد که علم را در دفتر جان بنگارد .

معرفت نفس(10)

دانش محور جمیع محاسن است و چراغ فرا راه انسان است و همه ی اختراعات و اکتشافات از دانش است و انسان نادان تابع و محکوم انسان دانا است و جماد و نبات و حیوان و عالم طبیعت مسخر اوست و اشرف از دیگر موجودات مشهود ماست و بر زمین و زمینی ها استیلا و سلطنت دارد و شاید قدرت وی بیش از این حد مشهود ما باشد . آری آنچه انسان بدان ارج می یابد دانش است و پیرایه ای بهتر از دانش برای انسان نیست و نوری فروزنده تر از نور دانش نیست...دانش است که آب حیات جان است و سبب ارتقای آثار وجودی انسان است .

معرفت نفس(9)

هریک از افراد انسان را دو ظرف است برای دو گونه غذا ، یکی ظرف آب و نان مثلا ، و دیگری ظرف دانش . ظرف نخستین تا اندازه ای که غذا قبول کرد از پذیرفتن غذای بیشتر از آن ابا می کند و می گوید سیرم و دیگر گنجایش خوردن را ندارم و پس از سیر شدن ، اگرچه از آب و نان خالی سیر شده باشد بهترین غذا { هم که } برایش فراهم شود { باز هم } رغبت بدان نمی کند و از آن لذت نمی برد . اما دانش پژوه ، هرچه بیشتر دانش تحصیل می کند به دانستن دانش های سخت تر و سنگین تر و بالاتر گرایش بیشتر پیدا می کند و از فهمیدن آن لذت بهتر می برد و شوق و ذوق وی به دانش بیشتر می گردد و عشق و علاقه اش در تقرب به دانشمندان فزون تر می شود . اینها اموری است که هریک از ما به وجدان خود ، می یابد بدان ها تصدیق می کند .

معرفت نفس(8)

خوشتر از دانش پژوهی و بهتر از خودشناسی و آشناشدن به کتاب بزرگ کیانی چیست ؟ آن که در راه پژوهش و فزایش دانش و بینش نیست ، جانوری بیش نیست بلکه به ارج و اندازه کمتر از آن است که آن ، سرمایه ی پژوهش ندارد و این دارد و نمی یابد . بی گزاف ، این همه پلیدی ها و بدی ها و علم و عالم کشی های روز افزون از همین جانوران بی شاخ و دم است که کسب دانش نکرده اند و گوهر معرفت به کف نیاورده اند ، دیوسیرتانی به صورت انسانند . انسان نه آنست که در خاکش کرده اند و نه غایتش این است که در غایط ریخته اند .

معرفت نفس(7)

تنها چیزی که دلیل راه ما به آخرت شده ،همانا حقیقت خودمان است و هیچ کتابی بهتر از این راهنمای انسان نیست . لذا دانشمندان ،معرفت نفس را مرقات معارف دیگر دانسته اند پس هر یک از ما را مرحله ای به نام طبیعت و مرحله ای به نام فوق الطبیعه و ماوراءالطبیعه است و مسلم است که این دو مرحله از یکدیگر گسیخته نیستند بلکه یک موجود است که او را یک تشخص و هویت است و مطابق لحاظ ها و اعتبارها ، آن را به دو مرحله تعبیر کرده ایم .

حضرت علامه حسن زاده ی آملی در این متن ، شناخت و معرفت نفس را روشن ترین مسیر خداشناسی معرفی می کنند و معتقدند که نفس انسان با یادگیری دانش ، از نقص به کمال می رسد و هر چه انسان ، به خودآگاهی نفس ، عالم شود خداشناسی اش نیز افزایش می یابد .

معرفت نفس(6)

انسان هر جه عالم تر و کامل تر می شود به اصلی که علم و کمال است نزدیک تر می شود و بدان تشابه و تجانس زیادت می کند و به وی تقرب می جوید و به رنگ او در می آید و به قول ارسطو در جواب اسکندر : چون علم می آموزیم پیشتر می رویم . تصدیق می فرمایید که انسان هر چه داناتر می شود و به کمال نزدیک تر می گردد آثار وجودی او بیشتر می شود و کارهای عجیب و شگفت از او پدید می آید و اختراعات و اکتشافات بسیار حیرت آور از او ظهور می کند از ایما و اشاره ی او اسراری بوالعجب بروز می کند .

از منظر حضرت علامه حسن زاده ی آملی ، علم و دانشی  قابلیت برخورداری از اسرار الهی پیدا می کند  که انسان را به معرفت حق تعالی متصل سازد وگرنه علم فاقد معرفت الهی چیزی جز انبوهی از اطلاعات و داده های صرف نیست .

معرفت نفس(5)

بهترین دفتر دانش و صندوق علوم برای انسان ، گوهر جان و گنجینه ی سینه ی او است . باید دانش را در جان جای داد و بذر معارف و علوم را در مزرعه ی دل به بار آورد که از هر گزند و آسیبی دور ، و دارایی واقعی آدمی است . گویند ابو حامد غزالی آنچه را فرا می گرفت در دفترها می نوشت . وقتی با کاروانی در سفر بود و نوشته ها را یکجا بسته با خود برداشت در راه گرفتار راهزنان شدند . غزالی رو به آنان کرد و به التماس گفت این بسته را از من نگیرید دیگر هر چه دارم از آن شما . دزدان را طمع زیادت شد آن را گشودند و جز دفترهای نوشته چیزی نیافتند . دزدی پرسید که اینها چیست ؟ چون غزالی وی را بدانها آگاهی داد دزد راهزن گفت علمی را که دزد ببرد به چه کار آید . این سخن دزد در غزالی اثری عمیق گذاشت و گفت پندی به از این از کسی نشنیدم و دیگر در پی آن شد که علم را در دفتر جان بنگارد .

سخن حضرت علامه حسن زاده ی آملی در باب علم عشق است که جز در باطن جان عاشق بار نمی یابد چنان که خواجه ی اهل راز حافظ شیراز می فرماید : بشوی اوراق اگر همدرس مایی / که علم عشق در دفتر نباشد .

معرفت نفس(4)

از کارهای بو العجبی که انسان در ساختمان پیکرش می نگرد اینکه همه ی اعضاء ، در کمال نقشه و مهندسی و در نهایت استوا و آراستگی و در غایت متانت و استواری و در منتهای ارتباط و پیوستگی قرار گرفته اند که اگر کسی در تشریح یک یک آنها وارد شود و علت نقشه ی مهندسی و سبب نحوه ی صورتگری را در یک یک آنها به دست آورد حیرت به دندان می گیرد و سر به گریبان شگفتی فرو می برد . و باز می بینیم که این بوالعجبی اختصاص به ساختمان پیکر انسان ندارد بلکه همه ی حیوانات هریک طوری دلربایی می کنند و همه ی آنها در عالم خود شگفت آورند و زندگی هر یک آنها سخت موجب حیرت است ...

معرفت نفس(3)

جز هستی تحقق ندارد و به هر جا که برویم در کشور پهناور وجودیم و از این کشور به در نمی رویم و به در رفتن از کشور هستی پنداری بیش نیست . خودمان هستیم و به هر چه می نگریم هستی است و هر چه را می یابیم هستی است و هر چه را ادراک می کنیم هستی است و عدم اگر توهم و ادراک شود به طفیل هستی است . همه ی آثار از هستی است و بدانچه فکر بشر رسید همه را از کانون هستی به در آورد ...

دیدگاه عرفانی حضرت علامه حسن زاده ی آملی (مدظله تعالی) تفسیر فرمایش حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام در دعای کمیل است که می فرماید : لا یمکن الفرار من حکومتک، و چنان که خواجه ی اهل راز حافظ شیراز می فرماید : طفیل هستی عشقند آدمی و پری / ارادتی بنما تا سعادتی ببری...

معرفت نفس(2)

حضرت علامه حسن زاده ی آملی در درس دوم معرفت نفس ، پس از گذری کوتاه به درس اول که فرموده بود هر چه مشهود ماست وجود دارد یعنی موجود است بلکه خود وجود است و سپس با کاوش در مشهودات انسانی ، آنها را با یکدیگر سنجیده ، نتیجه می گیرد که انسان دانا اشرف از اقسام دیگر موجودات است ، در درس دوم می گوید در ما نیرویی هست که بدان نیرو ، تمیز می دهیم و می یابیم . به عبارت بهتر ، ایشان به قوه ای اشاره می کند که قدرت تصمیم گرفتن و حکم کردن دارد . آن چیز را باید به نام و نشانی بخوانیم خواه قوه ی ممیزه اش بخوانیم ، یا قوه ی عاقله ،

معرفت نفس(1)

از آنجا که عارف واصل حضرت علامه حسن حسن زاده ی آملی در ترویج و تعلیم عرفان ناب

اسلامی ، اعم از عرفان نظری و عرفان عملی ، نقش ارزنده و منحصر به فردی ایفاء کرده اند ،

تصمیم داریم  گاهگاهی منتخبی از دروس عرفانی ایشان را به زبان ساده تقدیم علاقه مندان

کنیم .

برای شروع بحث ، دروس عرفانی مجموعه ی 3 جلدی "معرفت نفس" را انتخاب کرده ایم

 که 150 درس در سیر مراحل ابتدایی سلوک را که مجموعه ای از آداب خودشناسی است

 بیان می کند .

حضرت استاد در مقدمه ی کتاب ، به معرفی اجمالی آن می پردارند :

"دروس معرفت نفس ، معرفت نفس ناطقه ی انسانی ، قطب قاطبه ی معارف ذوقیه ، و محور

جمیع مسائل علوم عقلیه و نقلیه ، و اساس همه ی خیرات و سعادات است . و به بیان مولی

امیرالمؤمنبن علی علیه السلام : معرفة النفس انفع المعارف . معرفت نفس ،

همان روان شناسی و خودشناسی است که اقرب طرق به ماورای طبیعت ،

 و صراط مستقیم خداشناسی است" .

حضرت استاد در درس اول این مجموعه بحث"وجود و عدم" را طرح می کنند که خلاصه ی

آن چنین است :

هر چه هست تنها وجود است و عدم هیچ است و هیچ هیچ است و هر چه پدید می آید از

وجود است و به همین سبب است که هستی ها گوناگون اند و برخی از دیگری برتر و والاتر .