معرفی کتاب " اسفار اربعه " صدرالمتألهین ملاصدرای شیرازی

"اسفار اربعه " دوره ی کامل فلسفه ی ملاصدرا، به زبان عربی، ام‌الکتاب تألیفات او وجامع همه آنها و شامل 47 جزء است. وی فلسفه را با ذوق حکمای اشراق و عرفا و متصوفه آمیخت و سبکی خاص بوجود آورد که همان حکمت متعالیه است. صدرا «رساله ی ماهیت و وجود» این کتاب را «اسفار اربعه» نام داده که بدین نام نیز مشهور است و بزرگترین و جامع‌ترین تألیف فلسفی اوست. مولف موضوع حرکت جوهریه را بصورت اساسی‌ترین مسائل فلسفه درآورد و بسیاری از مباحث را بر آن استوار ساخت.

 صدرا معتقد است عرفا و سالکین طریق حق، 4 سیر عقلی را باید در 4 سفر طی کنند به این ترتیب:

 1ـ سفر از خلق به سوی حق

 2ـ سفر با حق در حق

 3ـ سفر از حق به خلق با حق

 4ـ سفر در خلق با حق

چهار سفر مذکور در مباحث کتاب اینگونه مرتب شده است:

 1ـ امور عامه (مباحث وجود ـ علم و اقسام آن)

 2ـ علم طبیعی (بحث نخست: احکام جواهر و اقسام اولی آن است. بحث آخر: در بیان اینکه موجودات طبیعی در فضیلت و شرف متفاوتند و مواد جسمی آماده ی قبول فیض وجودی بطور تدریجی هستند).

 3ـ علم الهی (علوم عقلی)

4. علم نفس از مبدا و معاد

لطیفه ی هفتم : لطیفه ی حقیه

آخرین لطیفه از لطایف هفت گانه ی اندام انسان نورانی از نظر عارف بزرگوار علاءالدوله ی سمنانی " لطیفه ی حقیه " نام دارد . این لطیفه که سمنانی آن را " محمد وجود تو " می نامد مقام حقیقت و عالم ذات الهی است که نور سبز درخشان از آن ساطع می شود . از نگاه این عارف گرانقدر ، نور سبز تابناک " نور مطلقی است که صفت خاص حق است ، منزه از حلول و اتحاد و مقدس از اتصال و انفصال ، متجلی شود و پرده ی او سبز باشد و آن سبزی ، علامت حیات شجره ی وجود باشد " .

پس از اینکه سمنانی و سایر عرفای اسلام ، اندیشه ی " نور و رنگ " را به زبان عرفان طرح کردند این نگاه نورانی بر هنر ایرانی تأثیری شگرف گذاشت و آن را متعالی و جاودانه کرد . دیری نپایید که هنر اسلامی بر پایه ی چنین اندیشه های گرانسنگی به شکوفایی رسید و آثار خیره کننده ای در جهان هنر از خود به یادگار نهاد .

لطیفه ی خفیه

ششمین اندام از اندام هفت گانه ی وجودی انسان از نظر علاءالدوله ی سمنانی ، " لطیفه ی خفیه " است . " لطیفه ی خفیه " آشکار کننده ی فطرت الهی در عالم لاهوت است و  شیخ  علاءالدوله بدان سبب که الهامات روح قدسی و ملکوتی توسط این اندام دریافت می شود ، به آن " عیسای وجود تو " می گوید .نور این اندام ، سیاه روشن است زیرا این  مقام ،" سرالاسرار " نامیده می شود یعنی مقام روشن به غایت پنهان . سمنانی  در خصوص این نور سیاه می گوید : " بعد از آن نور خفی که روح القدس اشارت بدوست در تجلی آید و پرده ی او سیاه باشد . سیاهی به غایت صافی و عظیم و با هیبت ، گاه باشد که از دیدن این پرده ی سیاه سالک فانی شود و رعشه بر وجود او افتد "...

جایگاه "خیال" در عرفان اسلامی

شاید نخستین اندیشمندی که به بررسی جایگاه "خیال" به عنوان یک اندیشه ی  مستقل پرداخته "خواجه نصیر الدین طوسی " باشد که در کتاب "اساس الاقتباس" خیال را از عناصر اساسی و تأثیرگزار عالم شعر می داند که وجودش در شعر ، سبب التذاذ و تعجب نفس می شود . البته نگاه خواجه نصیرالدین طوسی به مفهوم "خیال" با نگاه عرفا تفاوت دارد . خواجه نصیر به مبانی فنی و کاربردی "خیال" توجه دارد تا مفهوم حکمی و عرفانی آن . اگر چه هنر اسلامی از این نظر مدیون اندیشه های والای اوست که با بسط و گسترش آرای خود در شعر و هنر ، بستری فراهم کرد تا شاعران و هنرمندان ، بیش از گذشته   مبانی تخیل و خلاقیت  را در آثار خود متجلی کنند...

لطیفه ی روحیه

پنجمین اندام از اندام هفت گانه ی وجودی انسان از نظر علاءالدوله ی سمنانی " لطیفه ی روحیه " نام دارد . " لطیفه ی روحیه " که سمنانی آن را " داوود وجود تو " می نامد اهمیت فراوانی دارد زیرا نماینده ی خداست و تصویری فراسوی صورت دارد . این لطیفه به رنگ زرد است ، رنگی که علاءالدوله در رساله ی نوریه چنین تعبیر می کند : زردی ای به غایت خوشایند بود و از دیدن او نفس ضعیف و دل قوی گردد...

لطیفه ی سریه

چهارمین اندام که علاءالدوله ی سمنانی آن را "موسای وجود تو" نام می نهد ،

"لطیفه ی سریه " است .

این لطیفه که در عالم خیال ، خلوتی با پروردگار را نشان می دهد به رنگ سفید است که در وجود خود امواجی سبز دارد .  سمنانی معتقد است در این مقام ، علم لدنی کشف می شود ...