سبب های گوناگون و انگیزه های بی شمار محبت و عشق از نظر صدرالدین قونوی

محبت و عشق را سبب های گوناگون و انگیزه های بی شمار است . از آن جمله آنچه که نتیجه ی مناسبت واقع بین بعضی از صفات محب و محبوب و عاشق و معشوق می باشد ، که از حیث  این صفت با هم اتحاد دارند – اگر چه بهره وری هر دو با هم تفاوت دارند – از آن جمله به واسطه ی  محال بودن ظهور حکم صفتی از صفات در دو موجود و یا دو شخص  به طور مساوی و برابر ، بلکه به علت تفاوت استعدادهای ماهیات غیر مجهول که اقتضای قبول و پذیرش وجود یگانه ای که تمامشان را – با گوناگون بودنشان به صورت های مختلف – فراگیرد ، ناگزیر از حصول تفاوت است . از این روی همانندی بین دو چیز از تمام جهات  - ذات و صفت و حال – محال و غیر ممکن است ، بلکه نهایت آن شبیه بودن از بعضی جهات است .

هنر قدسی

با توجه به آنچه در تاریخ هنر به وقوع پیوسته است به هنر قدسی هم باید با دو رویکرد نگاه کرد  :

رویکرد نخست  نگاهی است که اندیشه ی مدرن غرب به هنر قدسی دارد.  این نگاه ، همان تلقی  امر مقدس است که در آیین های شبه عرفانی و شبه دینی دیده می شود . این دیدگاه ابتدا از سوی بنیانگذاران هرمنوتیک نظیر "شلایر ماخر "و سپس "رودلف اتو "مطرح شد که معتقد بودند ذات انسان  بر پایه ی دین ورزی شکل گرفته است . از این نظر ، دین ورزی با امر مقدس و پیروی از رویدادهای آن تحقق پیدا می کند . بنابراین ، هر مکتبی که به امر مقدس پایبند است ، هنر و زیبایی اش نیز مقدس و قدسی خواهد بود . اما رویکرد دومی هم وجود دارد که بر اساس آموزه های سنتی به هنر قدسی روی خوش نشان می دهد و آن را با معرفت در ارتباط می داند . هرچند این دیدگاه ، تمامی ادیان و مکاتب دینی را در بر می گیرد اما متفکران غربی ، آن را در  هنر مسیحی خلاصه کرده ، از توجه ویژه به هنر دیرین شرق ، غفلت می کنند . این دیدگاه امروزه دستاویزی شده برای ترویج هنر رو به انحطاط غرب که آن را با نمادهای فراماسونری پیوند زده و در تلاش است به آن روح قدسی و الهی بدهد . اما هنر قدسی در اسلام اختصاص دارد به اولیاءالله . و هر هنرمندی به صرف  پرداختن به هنر قدسی ، نمی تواند مدعی این ره آورد عرفانی باشد زیرا بهره مندی از روح عرفانی ، ابتدا نیازمند تهذیب نفس و تحصیل فضایل اخلاقی است .

هنر و زیبایی شناسی از نگاه عارف مسیحی توماس آکوییناس

از نظر آکوییناس هنر عادت خاص یا مهارتی است که عقل عملی انسان آن را بروز می دهد . به عبارت دیگر ، هنر نوعی عادت است که سبب معقول شدن اشیاء می شود . آکوییناس ، مبدأ و اصل آثار هنری را عقل انسانی می داند که  بانحوی محاکات و تشبیه و تخییل از عقل الهی سرچشمه می گیرند . از نظر او ، برخی آثار مفیدند ، برخی زیبا ، و برخی هم در مرتبه ی اندیشه قرار دارند . او زیبا و خیر یا کمال را چون حقیقتی واحد تلقی می کند اما معتقد است که آنها در معنای صوری و ظاهریشان متفاوتند . آنجا که خیر صرفا به میل یا شوق منحصر می شود مشاهده ی زیبا به بهجت می انجامد . آکوییناس به دو نوع زیبایی باور دارد : زیبایی روحانی و معنوی که لازمه ی نظم  کمالات روحانی است ، و زیبایی ظاهری که لازمه ی جسم و تن آدمی است . از نظر این عارف مسیحی ، همه ی زیبایی ها ، تجلی ناتمام یک زیبایی عالی عرفانی هستند .