فصوص الحکم

"فصوص الحکم " اثر جاودان شیخ اکبر محی الدین ابن عربی از کتاب

های اساسی عرفان نظری است در باب هویت خداوند متعال که به

وسیله ی نبوت تجلی می یابد .

هر یک از 27 فص آن مربوط به کلمه ی (لوگوس=logos) پیامبری است

که نشان دهنده ی صفت ویژه ی الهی است .

از آنجا که خداوند خود را جز در انسان به طور کامل ظاهر نمی کند

فص اول در باب آدم به عنوان عالم صغیر (مظهر کاینات=آدم) انسان

کامل ، آیینه ی مطلق الهی است

اسماء و صفات حق

دقیق ترین و جامع ترین پژوهش های عرفانی در حوزه ی اسماء و

صفات حق ، به عنوان یکی از ارکان عرفان اسلامی متعلق است به

حکیم عالیقدر دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در کتابی به همین

نام .

ایشان می نویسد : ارباب ذکر و اصحاب توحید ، خداوند سبحان را به

اسماء و صفاتش می خوانند و به این طریق در مراحل سلوک گام

بر می دارند .

تردیدی نیست که ذکر خداوند به وسیله ی اسماء و صفات ، یک

فضیلت است و می تواند موجب قرب انسان به خداوند شود .

ایشان پس از ذکر چهار آیه ای که در قرآن کریم از اسمای حسنای

حق سخن به میان آمده می گوید : همان سان که در آیه ی " ولله

الاسماء الحسنی فا دعوه بها (اعراف : 180) خداوند دستور داده

است که او را به وسیله ی اسمای حسنایش بخوانند زیرا مقام

اسماء و صفات حق ، بعد از ظهور مقام اطلاق ظاهر می شود و

همین مقام است که اهل معرفت از آن به مشیت و مقام واحدیت

تعبیر کرده اند .

در این مقام ، کثرت آشکار می شود چرا که حق تبارک و تعالی

به اسماء و صفات خود ظاهر می شود . این صفات و اسمای حق

تعالی عین ذات او و ازلی و ابدی است .

و دیگر اینکه مظهر صفات و اسمای حق در عالم وجود ، انسان

است و در میان انسان ها ، پیامبران (ع) ، بهترین مظاهر آن صفات

و اسماءاند و در میان همه ی پیامبران ، پیامبر اکرم (ص) مظهر تام

و کامل اسماء و صفات حق تعالی است .

عرفان عملی چیست؟

عرفان عملی حاوی بیان و شرح طریقت عرفانی نیل نفس آدمی به اتحاد یا وحدت با وافعیت مطلق است .

این طریقت راهی صعب و پرفراز و نشیب ، و کم رهرو و طاقت فرسا تلقی می شود که مدارج ، منازل و معارجی

دارد .

مراحلی که عموما برای این طریقت برشمرده اند عمدتا عبارتند از :

تهذیب ، اشراق و وصال . این سه مرحله ی عملی طریقت در فرهنگ های عرفانی ادیان غربی پذیرفته شده

اند و می توان گفت که شامل مراحل عملی ای نیز که در فرهنگ های ادیان شرقی توصیه می شوند هستند.

به قول حافظ :

روندگان طریقت ره بلا ورزند / رفیق عشق چه غم دارد از نشیب و فراز

پس عرفان نظری علم یا آموزه ای مابعدالطبیعی و فلسفی است ناظر به واقع (fact) که ذات ، صفات ، و

افعال خدا ، ربط و نسبت خدا و نفس آدمی ، امکان عروج نفس به سوی خدا و وصال جاودانه با او را

توصیف می کند ، و عرفان عملی ، علم یا آموزه ای ناظر به ارزش (value) و تکلیف (obligation)

است که طرز سلوک و شیوه ی زندگی ای را توصیه می کند که همه ی کسانی که در طلب آن وصال فرخنده

و جاودانه اند باید بدان التزام عملی داشته باشند .

عرفان نظری چیست؟

عرفان نظری متضمن استنباط مابعدالطبیعی خاصی است از خدا و نیز از نفس آدمی .

به عبارت دیگر ، عرفان نظری علم (discipline) یا آموزهای است برای تبیین مابعدالطبیعی

تجربه ی عرفانی ، کشف و بیان پیش فرض ها و نیز لوازم این تجربه ، و دفاع از این پیش فرض

ها و لوازم در برابر نقدها و حمله هایی که از دیدگاه های گوناگون از جمله فهم عرفی ، فلسفه،

علوم تجربی و دین بر آنها وارد می شود .

عرفان نظری اعم از اینکه علم تلقی شود یا آموزه ، صورت و شکل واحدی ندارد یعنی تجربه ی

عرفانی را به اشکال و صور عدیده ای می توان تبیین کرد و از این رهگذر است که نظام های

عرفان نظری دیگری نیز مانند عرفان های نظری هندویی ، بودایی و چینی پدیدار شده اند .

عرفان چیست؟

عرفان چیست؟

یکی از علمی ترین تعریف های امروزی "عرفان" تعریفی است که یکی از اعاظم عرفانی روزگار ما

 

دکتر قاسم کاکایی طرح کرده اند : واژه ی "عرفان" در کاربرد زبانی متعارف ، لااقل دو معنای مختلف

 

دارد : 1- تجربه ی بی واسطه ی تماس و ارتباط مستقیم انسان با خدا

 

2- آموزه های الهیاتی-مابعدالطبیعی در باب اتحاد یا وحدت ممکن نفس با واقعیت مطلق ، یعنی

 

خدا .

 

ایشان معتقدند بهتر آن باشد که این واژه را به معنای دوم اختصاص دهیم . ضمن اینکه برای اشارت

 

و دلالت به معنای اول نیز از "تجربه ی عرفانی" سود می جویند . در مباحث آینده به بحث "تجربه ی

 

عرفانی"که در عرفان معاصر از جایگاه ویژه ای برخوردار است نیز خواهیم پرداخت .

 

اما همین قدر بگوییم که "تجربه ی عرفانی"  :

 

1- تجربه ای است که در آن وحدت (=عینیت) یا اتحاد تام با همه ی موجودات یا با واقعیتی متعالی

 

ادراک می شود و تمایز میان فرد صاحب تجربه و متعلق تجربه یکسره از میان برمی خیزد یعنی

 

"من" صاحب تجربه به تمامه در همه ی موجودات یا در یگانه موجود منجذب و مستهلک می شود

 

و دوگانگی عالم/معلوم رخت بر می بندد(انجذاب تام) .

 

2- تجربه ای که در آن وحدت یا اتحاد با همه ی موجودات یا با واقعیتی متعالی ادراک می شود

 

اما در حال و زمان تجربه ، آگاهی از تمایز میان "خود" یا فرد صاحب تجربه و متعلق تجربه برقرار

 

است ، یعنی فرد ، به عنوان ادراک کننده ی متمایز ، در برابر همه ی موجودات یا واقعیتی متعالی

 

قرار می گیرد ، و به عبارت دیگر ، "من" با همه ی موجودات یا با واقعیتی متعالی مواجه و روبه رو

 

می شود و در محضر آنهاست (انجذاب ناقص) .