لطیفه ی هفتم : لطیفه ی حقیه

آخرین لطیفه از لطایف هفت گانه ی اندام انسان نورانی از نظر عارف بزرگوار علاءالدوله ی سمنانی " لطیفه ی حقیه " نام دارد . این لطیفه که سمنانی آن را " محمد وجود تو " می نامد مقام حقیقت و عالم ذات الهی است که نور سبز درخشان از آن ساطع می شود . از نگاه این عارف گرانقدر ، نور سبز تابناک " نور مطلقی است که صفت خاص حق است ، منزه از حلول و اتحاد و مقدس از اتصال و انفصال ، متجلی شود و پرده ی او سبز باشد و آن سبزی ، علامت حیات شجره ی وجود باشد " .

پس از اینکه سمنانی و سایر عرفای اسلام ، اندیشه ی " نور و رنگ " را به زبان عرفان طرح کردند این نگاه نورانی بر هنر ایرانی تأثیری شگرف گذاشت و آن را متعالی و جاودانه کرد . دیری نپایید که هنر اسلامی بر پایه ی چنین اندیشه های گرانسنگی به شکوفایی رسید و آثار خیره کننده ای در جهان هنر از خود به یادگار نهاد .

لطیفه ی خفیه

ششمین اندام از اندام هفت گانه ی وجودی انسان از نظر علاءالدوله ی سمنانی ، " لطیفه ی خفیه " است . " لطیفه ی خفیه " آشکار کننده ی فطرت الهی در عالم لاهوت است و  شیخ  علاءالدوله بدان سبب که الهامات روح قدسی و ملکوتی توسط این اندام دریافت می شود ، به آن " عیسای وجود تو " می گوید .نور این اندام ، سیاه روشن است زیرا این  مقام ،" سرالاسرار " نامیده می شود یعنی مقام روشن به غایت پنهان . سمنانی  در خصوص این نور سیاه می گوید : " بعد از آن نور خفی که روح القدس اشارت بدوست در تجلی آید و پرده ی او سیاه باشد . سیاهی به غایت صافی و عظیم و با هیبت ، گاه باشد که از دیدن این پرده ی سیاه سالک فانی شود و رعشه بر وجود او افتد "...

لطیفه ی روحیه

پنجمین اندام از اندام هفت گانه ی وجودی انسان از نظر علاءالدوله ی سمنانی " لطیفه ی روحیه " نام دارد . " لطیفه ی روحیه " که سمنانی آن را " داوود وجود تو " می نامد اهمیت فراوانی دارد زیرا نماینده ی خداست و تصویری فراسوی صورت دارد . این لطیفه به رنگ زرد است ، رنگی که علاءالدوله در رساله ی نوریه چنین تعبیر می کند : زردی ای به غایت خوشایند بود و از دیدن او نفس ضعیف و دل قوی گردد...

لطیفه ی سریه

چهارمین اندام که علاءالدوله ی سمنانی آن را "موسای وجود تو" نام می نهد ،

"لطیفه ی سریه " است .

این لطیفه که در عالم خیال ، خلوتی با پروردگار را نشان می دهد به رنگ سفید است که در وجود خود امواجی سبز دارد .  سمنانی معتقد است در این مقام ، علم لدنی کشف می شود ...

لطیفه ی قلبیه

"لطیفه ی قلبیه" در عرفان سمنانی مکانی است برای من روحانی که در دل انسان وجود دارد ."لطیفه ی قلبیه" تصویر دیگری از جهان معنا را به نمایش می گذارد که به تعبیر علاءالدوله ی سمنانی ، ابراهیم وجود آدمی است که با طلوع نور دل ، به رنگ سرخ عقیق رخ می نماید . ویژگی "لطیفه ی قلبیه" آن است که "سالک را از دیدن آن نور ، ذوقی عظیم به دل رسد و استقامتی در سلوک پدید آید"...

لطیفه ی نفسیه

در عرفان سمنانی "لطیفه ی نفسیه"به رنگ آبی است چون نفس بر سیاهی ماده برتری یافته و به عالم صورت راه یافته است .علاءالدوله ی سمنانی در "رساله ی نوریه" در خصوص زیبایی این رنگ در مرحله ی نفسیه معتقد است هنگامی پرده ی کبود خوشرنگ(آبی) ظهور پیدا می کند که گناهان به کلی از میان رفته و به سبب آتش ذکر ، فنا حاصل شده باشد...

هفت لطیفه ی نورانی در عرفان علاءالدوله ی سمنانی

از نظر سمنانی ، هر اندازه آتش خفی کلمه ی "لااله الاالله" در دل سالک ظهور پیدا کند و هیزم وجود او را شعله ور سازد ، آن پرده ی تاریک و سرد ، رنگی صاف تر می یابد و از سیاهی اش کاسته می شود . سمنانی اندام دوم را "لطیفه ی نفسیه" می نامد یعنی مکانی  که نفس در آن قرار دارد . "لطیفه ی نفسیه" محل تجمع تمتعات شهوانی و نفسانی است و از آنجا که جسم ندارد عالم صورت نام می نهد و نیز مانند نوح علیه السلام که  دشمنان فرومایه ای پیش روی خود می دید ، آن را نوح هستی انسان یا نوح وجود معرفی می کند...

اندام انسان نورانی در عرفان "علاءالدوله ی سمنانی"

گفتیم اندام انسان نورانی هفت لطیفه دارد که از "لطیفه ی قالبیه" شروع می شود . لطیفه ی قالبیه ، جهان طبیعت است که از نظر سمنانی رنگی سرد ، سیاه و تاریک دارد زیرا تا "لطیفه ی حقیه ی نوریه "  فاصله اش هفت مرحله است . این عارف روشن ضمیر اسلامی ، رنگ سرد و تاریک را پرده ی غیب شیطان می داند که سالک کوی حق ، چون در مرحله ی نخست قرار دارد و از شهادت آفاق و انفس اعراض می کند و به غیب انفس روی می آورد این پرده ی تاریک را در نظر می بیند...

نور و رنگ در عرفان "علاءالدوله ی سمنانی"

علاءالدوله ی سمنانی از عرفای روشن ضمیر قرن 7 و 8 هجری ایران ، هفت رتبه ی معنوی انسان را که با رنگین کمانی از نور خود آرایی می شود آگاهی بخش عارفی می داند که به قصد تعالی روح و اندیشه ی خویش ، راه لطیف سیروسلوک را می پیماید و می گوید : عارف باید بیاموزد که بدان (رنگ) نگرشی داشته باشد چرا که این رنگ به او حالت مینوی خودش را آگاهی می دهد . این اندام هفت گانه که از پیوند نور و رنگ تشکیل شده ، در "رساله ی نوریه "ی سمنانی بدین شرح آمده است : اول "لطیفه ی قالبیه " : اندامی است که شکل ندارد و از جان جهان سرچشمه می گیرد .  به قول دکتر حسن بلخاری استاد هنرهای اسلامی ، این مرحله را که بیشتر تصویری از هستی است تا شکل و فرم ، مقام جسم یا آدم وجود تو می نامند که به یک معنا با آدم ابوالبشر که از جان جهان سرچشمه گرفته است ارتباط دارد...

نور و رنگ در عرفان اسلامی

"انسان نورانی" در عرفان اسلامی نشانه ی روشن و کمال یافته ای از حقیقت الهی و ربانی است . این حقیقت ، که در قرآن  انعکاس ویژه ای دارد ، بر اندیشه های عارفان دانشمند نیز تأثیر فراوانی داشته است . "رنگ" نیز  از این لحاظ که تجلی معناست در عرفان اسلامی جایگاه ممتازی دارد .انسان نورانی در عرفان و هنر ایرانی به انسان کامل ، امام ، ولی ، پیر و مراد تبدیل شده ، و رنگ نیز معیاری می شود تا عارف الهی بوسیله ی آن ، سیر و سلوک خویش را جهت داده به دگرگونی روحانی بار یابد ...